Iti Kultura 
ken Masakbayan 
ti Filipinas 
ni johnny escobar atiburcio 

Nayanak ken dimmakelak iti ruar ti poblacion. Lugar nga awanan iti elektrisidad ken amin a konbiniente a mangpalag-an iti inaldaw-aldaw a panagbiag. Ngem kadakami a pumurok saanmi a kalikaguman dagita. Kasla awan ti kaipapananna kadakami ta ammomi a dagitoy a moderno a masapsapul iti panagbiag, inna laeng dadaelen ti regta ken anus dagiti pumurok nga agsapul iti pagbiagda.

Ti kultura dagiti Kastila naigameren ti komunidad. Idi immay dagiti Puraw, saanmi nga ammo ken naimatangan ti epekto ti kulturada ti komunidadmi. Adda sumagmamano iti purokmi a nakapadas iti kultura ti Amerikano ket rinantada nga innayon ti agdama a kultura ti komunidad ngem saan nga inanamongan dagiti panglakayen ti purok. Dagiti panglakayen impamatmatda ti tarigagayda a mangitultuloy latta iti pannakaselebrar ti fiesta ti bario a dakdakel ken naragragsak ngem kadagiti naglabas a pipiesta. Imbagada a no kastoy ti maaramid, mataginayon ti kultura ket pumigsa ti timpuyog dagiti pumurok, abbukayenna ti nabileg a rikna a mangitangsit ti lugarmi.

Saanko a malipatan ti tinawen a fiesta a ti zarsuela isu ti grand finale ti selebrasion. Iti maysa a zarsuela maipapan iti kabibiag ti familia ti Ilokano kangrunaanna dagiti babbalasang, adda maysa a kanta a naimaldit ditoy isipko ket no malagipko, kas man pagruknoyenna `toy bagik kadagiti Filipina nga addaan kadagiti naindayawan a galad a parnuayen daytoy a kanta:

FILIPINA                 Sika ti sabong a malaylay
Sika ti sarming a narasi unay
Sika ti ubbog a nalitnaw
A paganninawan da ragsak ken nam-ay
Ngem no ni ranggas ti umappayaw
A gandatna ti sumangbay
Punitam dayta pusom ket salimetmetam ni dayaw

Kalpasan ti Maikadua a Gubat ti Lubong, amin a Filipino nariknada ti rigat ti agsapu iti taraon. Kaadduan kadagiti napigsa a babbai ken lallaki iti purokmi ti nagbaniaga iti sabali a lugar iti uneg ken ruar ti Filipinas. Adu a rigat ti napasaranda. Ngem ti Filipino natibker ti pakinakemna a makaragpat iti naragsak ken nanam-ay a panagbiag. Kaaduan dagiti nagballigi ket inyawidda dagiti sanikua a nasapsapulanda. Kaadduana kadakuada ti saanda a napupuotan ti pannakaibus ti inyawidda agsipud iti kankanayon a padaya ti panagsublida. Nakitada a daydi Filipinas a pinanawanda, awan ti nagbalbaliwanna. Dagiti agpalpalama addada pay laeng nga agpagnapagna a mapan kadagiti balbalay a dumawat ti taraonda. Dagiti napipigsa nga agtutubo addada pay laeng kadagiti kalkalsada nga aguummong ken agiinum ti arak ket inton kuan, pagammuan ta agkakabildan. Mangngeg pay no kua ti panagar-ariwawa dagiti agassawa iti panagpinpinnabasolda iti kaawan ti pangtaraon kadagiti annakda. Ti laeng makita a progreso, dagiti baro a balbalay a pinatakder dagiti balikbayan.

Kadagitoy a naagapad a situasion, ipadtok a mabayag ti panagprogreso ti Filipinas, malaksid no ti gobierno baliwanna ti agdama a kasasaad ti politika a manggulo ken mangupay iti bileg ti hustisia nga isu ti mangted iti gundaway dagiti turayen ken dagiti addaan sanikua a bumakbaknang latta ket dagiti napanglaw, pumangpanglaw latta met.

Ipadtok a dagiti naindayawan a kulturatayo a Filipino, kangrunaan kadagiti Ilokano, agpukawda a saan a mapupuotan. Dagiti babbai usarenda ti puersa ti kinababaida a manggun-od iti nanam-ay a panagbiag.

Ipadtok a dagiti babbai isudanto ti kangrunaan a mangtaraon ti familiada ket iti kamaudiananna isudanto ti natibker a sadiri dagiti baro a kaputotan.

Ipadtok nga iti panagsapul ti pagtrabahuan iti Filipinas saan nga agbalbaliw. Dagiti mamasirib nga agtutubo saanda mausar ti ammoda agsipud ta dagiti laeng adda iti ayus ti politika wenno dagiti adda kapetna iti poder ti makagun-od iti gin-awa.

Ket ipadtok a no ti kapanunotan dagiti tattao a ti nalaka a panagbirok iti sanikua nga awan ti rigrigatna isu ti masurot, awan ti nasayaat a masakbayan ti Filipinas ta kasla ang-angaw ti hustisia ket biagenna ti adu a dakes a maar-aramid.