umaykanto koma  
no agturposak  
ni roy v. aragon  

IMBASOM TI SANGABOTELIA a beer ket rinugiam ti aginum iti sagbabassit. Nanamem ti lamiis ken pait ti beer kabayatan iti panagkaremkemmo iti nasarangsang a sitsaron a kudil ti manok a naisawsaw iti suka a nasilian.

Apagsipnget ngem okupadon dagiti lamisaan iti aglawlaw. Naarimbangaw dagiti kostumer a dandani bin-ig nga estudiante. Adu ti babbai. Desente, nadaeg dagiti kawesda. Adu ti adda igpil wenno saklotna a toga. Adda sumagmamano a nakatoga.

Panawen ti panagtuturpos. Itoy a rabii, graduation exercises iti maysa a kolehio ken maysa a haiskul ditoy Solano ken dua met a dadakkel a kolehio ldiay Bayombong. Isu a pusek ‘toy Paraiso, a nakarangranga ita kadagiti nayarkos a babassit a silaw, laso, banderitas ken sinan-toga. Naisagana iti selebrasion dagiti agturpos.

Nagbaliw ‘toy Paraiso, naikawaka itay sumrekka. Nasuktan payen ti naganna, saanen a Paraiso Beer Garden. Paradise Disco itan. Addan diskuan iti rooftopna. Nabayagen daydi damo a pannakaisar-ongmo ditoy. Katibok idi ti prelim exams, graduation itan.

Ket inrantam ita ti immay. Saan a kas idi a naidagaska laeng, a napilitanka a naginum tapno papasam ti panangisina kenka ti nobiam a maestra a nag-dh idiay Hong Kong, ni Jocelyn, a nakiasawa iti lakay a baknang nga Australiano.

Madlawmo a dimmesenten sa ‘toy Paraiso, saanen a masao a gagangay a beerhouse nga apon dagiti makunkuna a sisikkaruden a babbai. Nalabit, resulta daydi naipadamag nga ordinansa ti ili a "mangdalus" iti Solano. A, ngem dagiti la kadi kuntodo mek-ap ken nakiting ti kawesna ken direkta nga agawis ti masao a sisikkaruden?

Awan ngatan dagiti agikissiim a weyter kadagiti estudiante nga awan pagmatrikulana?

Simmisipka iti beermo, kimmaremkemka iti sitsaron. Sarangsangnan.

Iti daydi umuna nga iseserrekmo ditoy, nasarakam ni Evelyn, maysa a graduating Education student nga impagarupmo a sisikkaruden. Inlakona ti bagina kenka, masapulna unay idi ti kuarta a pagmatrikula ken pagbayad iti kasera. Napintas ni Evelyn, mestisa Batangenia-Ilokana a taga-Santiago City. Napudaw, natayag, muldotan, atiddog ti buokna, ken nakaay-ayat dagiti nalanay a matana a nakaguyugoyam a kangrunaan. Inlakona dagita kenka. Ngem dimo tinutopan, no apay ketdi. Saan ngamin a kalapati a nababa ti tayabna ni Evelyn. Nalinis a babai. Problemado, agpatpatulong--siasinoka a di makonsensia? Saan, saan met gayam nga amin a babbai ket materialistika, kapritsosa, karuprupat´ kuarta. Saanda amin a nababa ti dayawna.

Na-guiltyka idi ta impapanmo iti damo a puta ni Evelyn ket agpampammarang laeng nga estudiante. Nasakit unay ngamin ti nakemmo idi ken ni Jocelyn ket kasla kayatmo a balsen babaen daytoy a babai. Linais ii Jocelyn ti ayatmo, ti kinalalakim, ti kabaelam, ti kinataom: mamirmirautka la a mannurat, agbagtit, awanan ambisiom iti biag. Awan naganabna kenka. Dimo arapaap ti bumaknang. Deprinsiprinsipioka ket praktikal itan ti biag, kunkuna ni Jocelyn. Bay-amon ti ayat-ayat ket kimpeten daytoy iti penpalna a lakay a baknang a Puraw. Insukatnaka iti pirak. Inlakona ti ayatna, ti bagina. Maysa met a sisikkaruden iii Jocelyn, maysa met a puta, kunkunam idi.

Lalo nga immarimbangaw dagiti agtutubo iti aglawlawmo, nakasarsarangsang dagiti angaw ken katawada. Naluktan ti videoke ket iggem itan ti maysa a lalaki a nakatoga ti mikropono: kankataenna ti "Auld Lang Syne." Miniram ti video screen: buya ti maysa a nalidem a playa: adda kasla agpimpinnakada nga agayan-ayat a nalabit inangaw ti gasat, siluluada. Idi kuan, agmaymaysan ti babai, naipokus ti nalayus iti lua a rupana. Minulenglengam. Dagita a mata a nakaay-ay-ay ngem makaay-ayo; dimo malipatan, agingga a mannuratka...

Rupa ni Evelyn ti makitkitam: iti daydi kaaddayo iti uneg ti maysa a siled iti maikadua a kadsaaran ‘toy Paraiso. Idi ginandatmo a sagiden. Nagsangit idi, agpakpakaasi: "Maniwala po kayo, di naman po talaga ako masamang babae... Ni hindi ko pa nga po naranasang makipag-boy friend... Kailangan ko lang po kasi ng gagamitin sa eskuwela... Gusto ko lang pong makatapos..."

Pinilitmo a lipaten daydi a pasamak. Makonsensiaka. Uray pay tinulongam idi ni Evelyn. Nga intedmo ti masapulna a kuarta a pagmatrikula a dim' kinuti. Dinaka pagtalnaen ti ay-ay kadagiti matana.

Ngem naikari siguro nga agbalinen a paset ti biagmo ni Evelyn. No apay ketdi nga intedmo ti calling cardmo idi, iti ayatmo ngata a mamimpinsan a tulongan. Ammom a makasapulto manen iti kuarta iti panagbasana. Dimo kayat a gamdennanto manen nga ilako ti bagina. Mabutengka, saan, maasianka di la ket ta makasarakto iti mananggundaway a lalaki.

Kabigatan daydi, inawagannaka ni Evelyn. Nagyaman daytoy. "At higit po sa lahat," kinunana, "ikinagagalak kong malamang kayo pala ang hinahangaan kong writer ng romance novels! Kayo pala si Sadiri Vadil! Ang galing-galing niyo na´y ambait-bait pa pala ninyo!"

Dimo inikkan iti importansia nga agrukbab gayam kadagiti sursuratem ni Evelyn. Ngem dinaka ininggaan nga inaw-awagan, komkomustaen ken pagyamyamanan. Idi agangay, sursuratannaka payen. Awan latta ti ania a reaksionmo. Kasla kayatmo pay ketdi a liklikan ni Evelyn. Ipalagipna ngamin daydi a napasamak. Ipalagipna ngamin ti panangisina kenka ni Jocelyn.

Ngem dimo mailibak a kailiwmo dagiti dimo malipatan a mata ni Evelyn, kasta met ti libnos ken lapsatna. Kasta met daydi rikna a tagtagisayangem, ta ipagarupmo a kastakasta ken no apay nasarakam ni Evelyn a kasdi ken no apay nasarakam iti kasdiay a lugar.

Ket naminsan, umadani ti midterm exams, rinantam ni Evelyn idiay Bayombong. Inikkam iti ammom a makaanay a pinansial a masapulna nga ageksamen ken agbasa agingga iti pre-finals. Dina awaten idi damo, kunana a malaksid nga agpapaayen kas library assistant, sumrek
kano pay a part time saleslady tapno di agparikut iti kuarta.

"Inkarik a tulonganka isu a bay-annak koma," kinunam. Ammom a di mabalin nga agtrabaho, masinga la ketdi ti panagadalna ta maysan a graduating student ket madaman ti practice teachingna.

"Awatem latta koma, dimo tagidaksen. No ibilangnak met la a pagayam wenno kas manongmo, dimo koma pagkedkedan ti tulongko."

"E, tatanggapin ko po," kinunana idi agangay. "Pero hayaan niyo pong ililista ko lahat ang ibibigay niyo. Balang araw, pag nagkatrabaho na ‘ko, e, babayaran ko rin po senyo."

Dimo magustuan dayta nga idea, ta rantam ket ngarud ti tumulong. Ken awan met a talaga
ti pampanunoten a kasupapak ti itedmo. Ngem binay-am lattan ni Evelyn. Nalabit, agalikaka laeng ta kasla naalas met ngamin nga ik-ikkam iti kuarta a bimmalbalasangan idinto a dimo met kabkabagian. Amangan no ipagarupda a bullilisingmo nga es-eskolarem. Adu ti ammom a kasta. Iti maysa a banda, rinaemmo ni Evelyn: napaneknekam a nadayaw a babai.

Intuloynaka a kinasinged ni Evelyn. Kadagiti awag ken suratna, kasla silulukaten a libro ti biagna kenka. Ulit-ulitenna nga ipaspasingked nga agtrabahonto a nasayaat, agisuro a sipupudno ket ipanekneknanto kadagiti dadakkelna a saan la a ti panagtrabaho iti abrod ti yan ti namnama. Pilpiliten ngamin dagiti dadakkelna nga agabrod laengen, isardengnan ti agadal ta saanda a masuportaran. Maibagana pay amin nga adu kano nga agar-arem kenkuana a nagkunaanna a "wala akong type sa kanila, maliban siguro kung katulad ka nilang magaling na writer at mabait at siyempre, guwapo." Dimo inkaskaso dayta. Napaisemka laeng.

Idi kuan, agreklamon ni Evelyn: "Andaya-daya mo! Naikuwento ko na´ng lahat ang buhay ko, e, ikaw ke tahi-tahimik maski sa sulat! Wala ka man lang maikuwento ukol sa buhay mo. Samantalang ke daldal mo sa mga nobela mo! Pa´no naman ‘yan? Ni hindi ko alam kong may nobya ka o baka me asawa´t anak ka pa na nga diyan! Kamisteryoso mong tao!" Kasla nakaas-asidegen kenka ni Evelyn, saanen nga agus-usar iti "po" kadagiti komunikasionna.

Insuratmo ken ni Evelyn dagiti kayatna a maammuan, ti lovelifemo: ti panangisina kenka ni Jocelyn.

"E, mahal mo pa ba si Jocelyn?" nasaludsod ni Evelyn, a sinungbatanna met laeng: "Hindi na e, me asawa na ‘yon." Ngem innayon ti pilia: "Pero baka naman mahal mo pa, kasi wala ka pang nobya ngayon at sabi mo´y wala ka pang nililigawan at ni wala yatang balak manligaw!"

Ay-ayatem kadi pay la nga agpayso ni Jocelyn? Ngem dimo ngaminen kayat a lagipen pay ni Jocelyn. Wenno pakaseknan wenno pakariknaan pay iti uray ania. Basta ti ammom ken kayatmo a patien, naragsaken daytoy iti material a lubongna: nabaknangen, natungpalnan ti arapaapna iti biag, natulongannan ti pamiliana, asensadon a makuna ti biagda. Ket yaleng-alengmo metten pati dagiti maipadpadamag a saan sa kano a naragsak ni Jocelyn iti denna ti asawana: a kaslan sa kano tagabo ken parausan laeng daytoy ti lakay nga Australlano.

Minatmatam manen ti basom a naguduan ti laonna. Awan sarday dagiti babassit a burek ti beer a rumkuas iti lansad sada agpangato ket agpukawda apaman a makatapawda.

Iti videoke, kankantaen ti agtutubo ti "Somewhere Down the Road" ni Barry Manilow. Iti video screen: senario iti maysa nga ulila, nalidem a parke, adda malmalday a babal a nakatugaw iti bangko, kasla agpadpadaan, mamaspasungad, idinto nga agregregreg ti nagadu a bulong iti lailo ti angin...

Somewhere down the road
Our roads are gonna cross again
It doesn't really matter when
But somewhere down the road
I know that heart of yours
will come to see
That you belong with me.

Intangadmo ti beermo. Kayatmon nga ibusen, agorderka pay. Ngem imbabam nga adu pay laonna. Kinaadum ti kinaremkemmo a sitsaron a kudil ti manok. No apay a kasla kayatmo nga ibulon a tilmonen koma ti kanta ni Manilow. Ngem imbirakak latta ti maulawen nga agtutubo. Ket iti screen: magmagnan a siiinayad ti babai iti ulila a parke, agay-ayus ti luana, idinto a di agsarday nga agregreg dagiti bulong iti aplaw ti angin... Sometimes goodbyes are not forever/It doesn´t matter if you´re gone/I still believe in us together...

Malagipmo manen ti saludsod ni Evelyn—a saludsodmo met itan iti bagim: Ay-ayatem pay la kadi ni Jocelyn? Dimo kayat dayta a saludsod. Patiem a nalpasmon a nasungbatan idi awatem ti nagbanagan ti ayan-ayatyo. Saanen a nasken a masaludsod manen. Saanen a nasken a masungbatan manen.

Ngem no apay a nakaaawatka iti surat ni Jocelyn, greeting card iti kasangaymo idi Nobiembre. Komkomustaennaka laeng met ketdi ti dati a nobiam. Ken impakaammona nga agawiden ditoy Filipinas. Amangan kano no saanton nga agsubli. Ituloyna kano ti mangisuro iti haiskul ditoy. Dina kano kayaten ti agabrod. Amangan kano no agdiborsiodan iti lakayna. Uray kano ta awan met anakda. Ngem dina imbaga no apay.

Nabatad kenka ti pasimudaag ni Jocelyn. Ngem dimo ammo ti reaksionmo. No agngirsika, agsanamtek, maikuleng wenno agsennaay. Adda ngata posibilidadna a dakayo manen ken ni Jocelyn? Ngem ti ammom: nalpaskan a nagayat, nalpaskan a napaay, nalpaskan a nakarekober, nalpaskan a nangeddeng a sumangoka manen kadagiti kabarbaro a gundaway ken karit.

Nariribukanka. Dimo napuotan a nayebkas ken ni Evelyn iti telepono ti maipapan ken ni Jocelyn, iti panagsubli daytoy.

"E, ano, di ba mahal mo pa rin siya? E, di tanggapin mo siya ulit, andali!" kinuna ni Evelyn a kasla lamlammiongennaka.

Idi kuan, manmano metten nga agtawag ni Evelyn, saan payen nga agsurat. Busy, kunkunam, asidegen ti graduasion. Ngem dimlawka idi nakasangom manen. Nakaporpormal. Impakitana ti listaan dagiti gatad nga in-inted mo.

Kunana: "Huwag kang mag-alala, mababayaran ko ‘to ng maaga-aga. Balak kong magtrabaho sa Hong Kong pagka-graduate ko. Me pinsan akong kukuha sa akin ng direct, sigurado ‘to. Saka na lang ako magbo-board exam at magtuturo. Pagka mataas na´ng sahod ng mga guro."

Dimo ammo no ang-angawennaka ni Evelyn. Ngem serioso met daytoy. Namrayam laengen ti nagulimek. Bahala ka, kinunam la ket ngarud. Ket nabayag nga awan komunikasionyo ken ni Evelyn.

Napaisemka a nakalagip iti langa ni Evelyn idi sawenna dagita: nakamisuot, masiluan ti subsobna. Ammomon, wen, ammomon. Kinitam ti relom. Orasen. Inibusmo ti laon ti basom. Kinaremkemmo ti nabati a pulotam. Inayabam ti weyter, inseniasmo ti sinan-rektanggulo.

Rimmuarka iti Paraiso. Tinurongmo ti paradaan ti dyip nga agpa-Bayombong. Sumsumgaka. Adda iliw iti kaunggam a dimo mainaganan. Ni Evelyn, tinawagannaka itay laeng alas dos iti opisinayo idiay Bambang. No apay a naarakattotka itay. Magagaranka a nangsungbat.

"Ano ka ba? Gagradweyt na ‘ko, a! Graduation na namin mam´ya! Kinalimutan mo na! Kinalimutan mo na ‘ko!" Adda pauyo ni Evelyn. Dika nakaun-uni itay.

"Siguro sa ngayo´y kayo na ulit ni Jocelyn mo, ‘no? Pero pakialam ko kase senyo? Sino ba naman kase ako sa buhay mo, 'no?"

Di intulok ni Evelyn a makasungbatka. Dinaraddanna ti agsao: "Ipapaalam ko lang namang magtatapos na rin ako sa wakas. Kasunod nito´y mag-aabrod na 'ko. Para makabayad na 'ko sa mga utang ko sa 'yo. 'Kakahiya naman ke Jocelyn mo, e!"

Ni Evelyn nga agpayso ta agpapauyo ti salbag. Nakaay-ayat a pauyo. Ket kinunana sakbay
a ginupedna ti linia: "Bahala ka kung ayaw mong daluhan ang graduation ko. Pero subukan mo lang na di darating!"