panagturpos 
ni r vadil aragon 

Ngem no isarakanen iti trahaho ti tinurpos, rinibu met a problema, rigat ken uppapay. Nakisang ti trabaho ken pagtrabahuan a tumutop iti tinurpos a kurso. Saan a basta agawat dagiti employer uray adda inturposmo iti kolehio. Sapulenda ti dua wenno tallo a tawen a padasmo iti trabaho a pakasimronan met dagiti katturpos—ta kaanonto pay a maaddaanda iti eksperiensada no dida met ngarud maawat nga agtrabaho? Masapul pay ti nagturposan ket dagitay sikat wenno eksklusibo a pagadalan kas koma iti De La Salle, UST, UP, Ateneo kdpy. Dadduma met ket sapulenda pay ti masteral wenno doctoral units iti transcript.

Kadagiti met agala iti professional board examinations, rinibu ti ageksam, rinibu met ti mabitog. Di pay no kua gumdua dagiti pumasa. Ditoyen a masukalan dagitay naginkokolehio laaeng a mabalin a ballog idi estudiante pay laeng. Ditoyen a mapaneknekan no adda met la inalat ti ulo. Wenno dagiay nagturpos kadagiti makunkuna a diploma mills wenno dagiti substandard ken komersialisado a pagadalan a mangnegnegosio laeng iti edukasion.

Daytoy ti maysa a rituer ti sistema ti edakasiontayo ta agawat nga agawat dagiti eskuelaan iti rinibu nga estudlante kadagiti kurso nga awan sigurado wenno masnop a trabaho a pakaisangratanna. Rinibu dagiti agenrol ken agturpos ngem manmano wenno awan ti trabaho a maparnuay para kadagitoy. Ta no apay met a pagayattayo dagiti nagngangato a kurso a ditayo met la maisarakan iti maitutop a trabaho ket agtinnagtayto met la nga ordinario a mangmangged wenno mapan agserbi wenno agpatagabo kadagiti ganggannaet a pagilian.

Ngem kaaduan kadagiti agturpos ita, adda kadi, aya, nasakit a bakrangda kadagitoy a bambanag maipapan iti gimong, iti gobierno wenno iti pagilian? Awan, ti la ad-adda a pakasikoranda kas indibidual ket ti bukodda a kasasaad ken sasaaden ken pagsaadan. ti adalda ket usarcada a kas remienta ken igam a mangtun-oy kadagiti naindagaan ken pribado a panggepda. Ta kas kuna ti maysa nga autor: "Ti kangrunaan a pakasekanan dagiti agad-adal ket ti pannakagun-od iti titulo (degree) a mangsiguro iti material a balligi. (Ti sistema ti edukasion ita) ket sursuruanna ti maysa nga indibidual kadagiti paglaingan a saan a para iti pakasapulan ti pagilianna ngem ketdi tapno maikkan iti nangatngato a pagbirokan (para iti bagbagina)." Ti adda nga edukasiontayo ket nairanta laeng tapno maaddaantayo iti pagsapulan, propesion wenno bokasion para iti ekonomikal, politikal ken kultural a kompetision. Isut´ gapuna a narigattayo nga agkaykaysa tapno dumur-as ken rumang-aytayo koma met amin—amin-amin a saan la koma a dagiti nabaknangen ti bumakbaknang latta a kumurkurapay latta met dagiti nakurapayen. Ta naedukarantayo ngaminen iti minamaterial ken managimbubukod a prinsipio ken galad. Ket kas kunan ti maysa a mannurat: "We are striving to enrich our lives not by being much but by having much."

No apay a kastoy ti edukasiontayo—no apay a dina maited ti kalkalikaguman, wenno matungpal ti ar-arapaapen, dagiti rinibu nga agturpos; ken no apay nga idagelnatayo kas tao imbes a padur-asen ken parang-ayennatayo a sangsangkamaysa kas umili ken pagilian. Agsipud, kas nabayagen nga imparangarang ken ipalpalagip ni Apo Renato Constanthio, maysa nga agiwarwarnak ken historiador, ta ti edukasiontayo ket misedukasion. A ti sistema ti edukasiontayo ket nadesinio ken nabalabala tapno mamuli dagiti isiptayo nga agtamed kadagiti ganggannaet—kangrunaan kadagiti Amerikano a nangipasdek iti agdama a kita, kababalin ken pakabuklan ti edukasiontayo. Iti ababa a pannao, kolonial nga edukasion—manipud kinder, elementaria, haiskul agingga iti kolehio.

Daytoy ti edukasion a patawid dagiti Amerikano, a damo nga intubong dagiti soldado nga Amerikano a nagpaay a mamaestro a maaw-awagan idi iti Thormasites, iti ulo ni Filipino. Kas imbatad ni Apo Constantino, ti kasamayan a pamuspusan a pangpasuko iti tattao ket ti panangkemmeg ken panangtimon iti isipda. A ti panangsukog iti isip ti tattao ket ti kasayaatan a wagas iti panangparmek ket gapuna a ti edukasion ti Filipino iti babaen ti turay dagiti Amerlkano, kuna ni Apo Constantino, ket instrumento ti panangkolonia—a dagiti Filipino ket masapul a maadalan kas nasayaat wenno natallugod a kolonial—a dagiti isip (kangrunaan dagiti agtutubo a makunkuna a namnama ti pagilian) ket nasken a masanay ken makondision tapno agsependa dagiti Amerikano ken dadduma pay a naingganggannaetan nga idea.