|
Agnanayon
ni Roy V. Aragon
KASANO a marukodmo ti unos ti agnanayon? Kasano a magtengmo ti ungto ti awan patinggana? Kinaagnanayon. Kinaawan patinggana. Gagangay a sabong ti dilam dagitoy, kangrunaan iti panagbulanos ti riknam a mangipaduyakyak-mangipeksa iti ayat, iti pammateg. Ken iti panangidaduma, iti panangipangruna, iti panangitan-ok, iti panangilala, iti panangisakit, iti panamati, iti panangipadayaw, iti panangipannakkel. Panangipaneknekmo, pangipalnaadmo, pangipalagipmo, pangidukitmo, pangyunnoymo, pangidagullitmo iti ayatmo iti ay-ayatem, iti pammategmo iti patpatgem. Nga iti agnanayon isunto laeng ti adda a pinarsua iti biagmo. A ti ayatmo ket awan patinggana. Nga iti agnanayon patinayonto a siaayatka ken sipapateg. A dayta puso ken rikna ken kararua ken aminmo ket agnanayon a daton-ruknoy kenkuana... Unayen, anian nga ayat! Saan la nga iti benneg ni ayat. Iti pay gura, luksaw, semsem, pungtot. A ni kaanoman itagbatmo iti bato dika no kua mamakawan. A bumaleska a bumales. Nga agnanayonto ti rimon, guram kenkuana... Ken, masansan pay, maag-agapad ti kinaagnanayon kadagiti pagteng-pasamak iti inaldaw-aldaw a biag kas panangilablabes wenno pigura dagiti balikas: Ay, rigat lat' addan nga agnanayon. Ay, ina a babassit, aya, ta awan patingganan ti panagutangtayo iti binilion a doliar. Ayna, awan ingganan ti panagkunniber dagiti ukininada nga opisiales-gobierno. Agnanayonen a korap dagiti polis ken hues ken politiko, apo met. Aysi, ta agnanayonen ti ngina ti kalamidad. Ayapo aya ta didan mamingga a mangingatngato iti gagatangen, iti buis, iti matrikula, panti lattan ti patinayon a bumabbaba isu a di maminggan ti a maipultit nga ubbing... Sangkadakamatmo ti agnanayon ngem naisipmo kadin no kasano a marukodmo iti limitado a kinapisikal wenno kinamaterialmo kas tao, iti awan pay sangapulgada a rukod ti kinaaddam kas mortal itoy a lubong? Kas man imposible ken kinabarengbareng ti panangikarkarim iti agnanayon. Ta dika maitutop kas tao a mangatiw wenno mangpandag wenno mangtengngel iti kinaagnanayon. Saanka nga imortal. Adda rukod `ta temporario a biagmo. Adda patinggam. Dika agnayon. Dios laeng, wen, ti Dios laeng a Mannakabalin-amin ti addaan karbengan ken awtoridad iti agnanayon. Ket Dios laeng ti makaikeddeng, ti makaited, ti makaisagutto met kenka iti biag nga agnanayon inton madanon ti panawen--samonto la mabalin a dakamaten ti agnanayon--inton agnayonkan, inton awanto metten patinggam kas agnanayon nga anak ti Agnanayon nga Ama. Ta mano aya a tawen ti agnanayon? Wenno kasano nga ikkam iti kaipapanan ti agnanayon? Ni James Joyce (1882-1941), mannurat nga Irlandes nga akinggapuanan kadagiti obramaestra a nobela iti sangalubongan a literatura kas iti Ulysses ken Finnegans Wake, ti nangpadas a nangted iti depinision ti agnanayon. Iti eksperimental a nobela ni Joyce nga A Portrait of the Artist as a Young Man, iti paset ti kasaba ti padi iti kolehio a pagbasbasaan ni Stephen Dedalus (kangrunaan a karakter ti nobela), kastoy ti naibatad maipapan iti agnanayon (iti bukodmi a panangipatarus manipud iti Ingles): "...Iti isuamin nga agnanayon! Saan a maysa a tawen wenno maysa a panawen laeng no di ket agnanayon. Padasenyo a panunoten ti makapasidduker a kaipapanan daytoy. Naynayyo a makita dagiti darat iti aplaya. Anian a nagpino dagiti bassit-usit a tinukelna! Ket mano kadagidiay a nagbabassit a maregmeg ti makaanay iti rakem ti maysa nga ubing a makammetna iti inna panagay-ayam (iti kadaratan)? Ita, panunotenyo ti maysa a bantay dayta a darat, riniwriw a milia ti kangatona a danonenna, manipud iti daga, dagiti kaaadawyan a law-ang, a riniwriw a milia ti kasaknapna a dumanon iti kasusulinekan a yuyeng, ken riniwriw met a milia ti kapuskolna; ket panunotenyo dayta a nakadakdakkelan a gumpo ti di mabilang a pegpeg ti darat a maipamin-adu iti kanayon a kaadda ti bulbulong iti bakir, tedted ti danum kadagiti mannakabalin a taaw, dutdot ti bilbillit, siksik ti ik-ikan, buok ti ay-ayup, dagiti atomo iti naglalawa a dappat ti angin: ket panunotenyo nga iti udi ti kada milion a tawtawen maysa a bassit a billit ti umay iti dayta a bantay ket mangitangal babaen ti sippitna iti maysa a bassit a tinukel dayta a sangabantay a darat. Mano a milion iti minilmilion a sigsiglo ti aglabas santo maitangal dayta a billit ti uray kuadrado-kadapan dayta a bantay, mano a riniwriw a riniwriwriw a pampanawen sananto maitangal amin-amin (a tinukel a darat)? Ngem iti ungto dayta a nakaat-atiddog a panawen, awan pay uray maysa a kanito la koma ti agnanayon ti masao a naggibusen. Iti ungto dagita amin a binilbilion ken triniltrilion a tawtawen, ti agnanayon ket manmano pay la a nangrugi. Ket no dayta a bantay ket lumtuad manen kalpasan a maitangalna amin ( a tinukelna ket lumned), ket no ti billit immay manen nga intangalna manen a tinukel a tinukel (iti ungto ti tunggal milion a tawtawen), ket no kasta a lumtuad santo lumned iti daras a kas kaadu dagiti bituen iti law-ang, atomo iti angin, tedted ti danum ti baybay, bulbulong iti bakir, dutdot kadagiti billit, siksik kadagiti ikan, buok kadagiti ayup, iti ungto dagitoy amin a di mabilang a panaglutuad ken pannakalned dayta a di marukod a nakadakdakkel a bantay, awan pay uray maysa la koma a darikmat a ti agnanayon ket makuna a naungpoten..."Ala, no ipamaysam nga utoben, no igay-atmo a rukoden dayta a kabayag ti agnanayon, dayta a kinaawan patingga ti awan patinggana ken ti kinaagnanayon ti agnanayon, agbagtitka a mangpanunot--pagmauyongennaka a mangutob. Ket urayto ngata no bagtit wenno mauyongkanton, agnanayonto latta ti agnanayon iti agnanayon!
|
