TALTALEKMON, AYA, TAR!" insanamtek ni Samsubahri a mangbuybuya iti panagrubuatko. "'Nia ngata no pikotennaka nga agpayson. Ayna, dim' pay la ngata, aya, met kuripegpegen no idayanan ti amin? Daydiay a libnos ken lapsatna, ama, ania ket ngatan! No siak la ti sika..!"
          "Agimadyinka manen!" inkatawak.
          Pudno, nakapimpintas ken nakalaplapsat ni Sirikit. Makapnek ti esmarte a lunglung-ayna. Kalalainganna ti tayagna ken makapaseggar ti tinubtubay a pammagina iti moderno a panagkawkawesna. Pagassiket ken nakangisngisit ti buokna; ken kayumanggi, di met napugot, di met napudaw unay, ti muldotan iti napino a kudilna; bassit ngem saan ketdi a leppap ti agongna; naingpis dagiti nalabbaga uray saan a malipstikan a bibigna... Ti nakasamsam-it nga isemna manggubuay iti saway a kallid iti kanawan a pingpingna, ken ti makapasalibukag a rimat dagiti matana dagiti nangnangruna a pakabatombalaniak.
          Diak ilibak iti bagik, ngem ilimlimedko ken ni Samsubahri a kaasitgan a gayyemko ditoy ken nangruna ken ni Sirikit, a nakayawanak a talaga iti balasang a Thai. Ammok nga ayat daytoyen, saan la nga atraksion. No apay met ngamin a nakadekdekket kaniak sipud nagam-ammokami. Sabali a singed, saan la a gapu ta agtumpong ti pagduyosanmi. Naynay isuna iti quartersmi ket yal-alikakak ta maipagel ngamin. No awan klasena iti unibersidad, umay makiinnadal wenno no adda panawenko, awisennak nga aguper iti pasiaran, museum, art galleries, biblioteka. Agregget a makasuro iti Iluko idi maukagna ti nabookbound nga urnongko a Bannawag a nakaipablaakan dagiti sinuratko. Nakaay-ayat ti por silaba a panagbasana iti Iluko. Ti kano Literatura Ilokana ti suratenna a thesisna. Tapno nalaka a makasuro, impatarusko iti Ingles dagiti gapuanak nga Iluko kas pannakatextbookna ken nagirekordak iti tape iti umno a diksion, ayug, bengngat ken ortograpia ti Iluko. Inyorderak pay iti Filipinas iti diksionario nga Iluko-Ingles ken Iluko grammar. Agitugot met no kua iti magasin ken pagiwarnak a yan dagiti sinuratna ket katawaanna met ti kinaignorantek iti Thai ket sinuruannak met iti pagsasaoda.
          Silulukat a libro dagiti biagmi. Awan inlimedna kaniak maipapan kenkuana. Kastaak met. Banag siguro a nakayasidegan ken nakadebelopan ti riknak. Ngem diak kayat nga ikkan ti kaipapanan ti kinadekketna kaniak. Kasla sidirennak ti konsensiak. Kasla gunggundawayak no kua ti panagpagayammi. Diak ammo no apay a surotek met dayta a pammati--a saan a maiparbeng a ti gayyemmo ti armem, ti ayatem. Patiek ngamin a nasaysayaat no gayyemmo nga umuna, nadekket, napateg a gayyem, sakbay nga ayatem; iti kasta, am-ammom a nalaing, kapkapnekam, ken addan pundasionna ti mamunganay nga ayat. Saanak a manhid tapno diak koma met madlaw nga adda met riknana kaniak ni Sirikit. Saanak a maibilang a mannurat, a masao a managpaliiw, managimutektek, nasiglat a makaawat, no diak madlaw ken marikna nga adda met panaggusto kaniak ni Sirikit. Ngem siguro, kas kaniak, dina kayat nga ipeksa wenno ipadlaw no mabalbalin, ta adu dagiti banag a makatubeng ken mangtubeng.

NASAPAKAMI A NAGLUAS. Nasurok a sangagasut a milia ti kaadayona iti Bangkok ti ili a Rayong a yan ti Pibul a bario da Sirikit. Iti ilalas-udmi iti ikub ti siudad, umay-away ti buya. Awan duma ti aglawlaw iti Kailokuan malaksid kadagiti naruay a naipattok a Buddhist temples, ken maigidiat ti porma ken disenio dagiti balay. Maayatanak nga aglang-ay, pinatiwerwerko ti inarkilami a pick up a Peugeot a napno iti pasarabo. Uray la kumkumpet no kua ni Sirikit iti abagak.
          "Dim' unay... Makadanontanto latta. Maganatankan sa unayen!
          "Wen gayam, ammoda kadi a kaduanak itoy a panagawidmo?"
          "Siempre. Impasigudko. Umaynak ngarud koma alaen ni Phya Tak ngem intelegramak nga addakan a kaduak." Pinaludipannak ket diak ammo no apay a napakietak. Ni Phya Tak Panomwon, sigud nga eskolar a mangal-ala iti kinamaestro ngem pinapanaw ti unibersidad gapu iti kinaaktibistana, ti nakaitanian ni Sirikit. Agkallaysada kano apaman a makaturpos ni Sirikit. Maudin a semestre ni Sirikit iti Thammasat University.
          Dika agdanag, Tar, kunak met a nasingpet ni Phya Tak. Kanayonka a madakamat kadagiti suratko kenkuana ket maragsakan met ta nakasarakak kano iti napudno a gayyem iti Bangkok. Makitamto, makasingedmo a dagus daydiay ta agpadakayo a dati a radikal nga estudiante. Napudno ken mannakilangen ni Phya Tak."
          "Mannakaawat, natalek, nasingpet, nasaririt ken napudno nga agay-ayat kenka. Nagasatka, ta manmanon ti lalaki a kas kenkuana," imparimrimko.
          Imbaw-ingna ti imatangna iti baybay. Pampanurnorenmi ti highway a naibartay iti aplaya.
          "Wen, ulidanto nga asawa ni Phya Tak," kinunana idi agangay, "no bilang ta matuloykami..."
          Tinaliawko. "Ita la a maammuak a kasla agduaduaka!"
          "Tar... agduaduak a talaga no talaga nga ay-ayatennak ti nobiok, nabayagen. Diak a sierto no serioso isuna a mangikallaysa kaniak. Ammom, adda suratna a naawatko la idi naminsan nga aldaw. Naala kano isuna a mannursuro iti templo dagiti monghe idiay lugarmi. Awan nasagsagidna iti umadanin a kallaysami."
          "Ngem dina met ngata mapanunot ti agmonghe ta dina matallikudan ti tulag, di kadi? Ken uray sika, kas kinunam idi. Saanen a mabalin a waswasen ti tani."
          "Diminto masupring ti tradision..."
          "Ngem ay-ayatem, di kadi? Ket isu ti kapkapnekam nga agbalin nga asawam. Nakunam idi dayta. Ket ita, dimo la ket itulok ngarud nga agbaliw ti pangngeddengna." Diak ammo no madlaw ni Sirikit ti kasla panangtiltiliwko iti pudno a riknana.
          Kinitanak a kasla mariribukan. "Taraki, ammom kadi nga agduaduaak metten no pudno nga ay-ayatek isuna?"
          Diak ammo no apay a nagkebba ti barukongko.
          "Kasla maamirisko itan ti pudno a riknak," intuloy ni Sirikit, "panagraem la a siguro talaga, panangipateg kas pagayam ken kabsat ti mariknak--ti nariknak ken ni Phya Tak. He was and is my idol ngamin and I adored him as such. Dayawek unay ti kinatao ken prinsipiona."
          Kostumbre ken tradision ti mamaspasingked iti relasion da Sirikit ken Phya Tak. Naginnaremda kas sagudayen ti katulagan. Nagayan-ayatda. Inamin kaniak ni Sirikit a mariknana met a patpatgenna ni Phya Tak key ammo ken mariknana met a patpatgen ni Phya Tak. Maikari kano a patgen. Ngem idi ma-expel ni Phya Tak iti unibersidad ket masumok daytoy ti monasterio, kasla nagbaaw kano ti essem ti baro iti relasionda.
          Nagulimek ni Sirikit, nagdalikepkep sa nagliad iti tugaw, nagkidem. Saankon a sininga. Impasnekko ti nagmaneho. Liniklikak a mingmingan ti naamo a rupana ta amangan no agkibaltangak. Idi agangay, diak napakadaan, inrakusna ti imana iti abagak ket insadagna ti ulona. Sikikidem latta. Nariknak ti panagtipon ti bara dagiti bagimi. Nagling-et dagiti dakulapko iti manibela. Pinilitko a yaw-awan ti sabali a mariknak. Pinanunotko dagiti malabsak a buya ket nangbukelak kadagiti idea ti daniw ken sarita a suratek.
          Nailibay ni Sirikit. Riniingko idi addakamin iti sentro ti Rayong. Saankon a masurotan ti dalan ket immuestrana. Kasulinekan gayam a bario ti Pibul, manmano ti demotor/demakina a lugan a sumrek. Bangka a demotor ti kangrunaan a transportasion, taraigidenda ti baybay ti natalinaay a Gulpo ti Thailand. Kaaduan kadagiti balay ti naipataraigid iti aplaya ken nakatakder a mismo iti danum. Sinigpit a bulo ken tinabla a teak ti kaaduan a diding. Nasigpit a pandan met ti atep. Adda sumagmamano a ginalba a naarkosan iti arkitektura a Budismo. Diak mabilang ti karuay ti babassit a templo ken pagoda a masikkarud dagiti matak.
          Nagsardengkami iti puseg ti bario. Naikawaak iti kinasimple ti biag ditoy no maidilig iti Bangkok. Nakaaruat dagiti tao iti natibo a kawesda. Narangrang ti seda a sarong dagiti babbai. Panagkalap ti kangrunaan a pagsapulanda. Agkaiwara dagiti bilog, agsasarumbinit dagiti nakawakray nga iket ken tabukol, nalangsi, nabang-i, naangpep ti aglawlaw kadagiti nakabilag, nakasalapay a daing nga ikan, pusit, kurita, gamet.
          "Potensial ti modernisasion ken panagrang-ay ti Pibul ngem di itulok ti ugali ken tradisionmi," kinuna ni Sirikit. "Kapatgan ditoy ti pammati ken kultura. Sentimental dagiti tattao."
          Inyam-ammonak ni Sirikit iti pamiliana. Sisentan ti amana a kumikitikit iti pigurin ken rebulto a Buddha. Naparato ti lakay. Agtartaraken met iti igges-seda ti inana nga iti limapulo ket liman a tawenna ket napatak latta a mailangaan a kaingasna unay ni Sirikit. Adda dua a manangen ni Sirikit nga agpapaay iti monasterio. Mangngalap ti maysa a manong ken mannalon ti maysa a naasawaanen. Cultural dancer kano idiay Rayong ti babai a buridekda. Ni la Sirikit ti deadal.
          Nakasangok ni Phya Tak. Naragsak a kapatpatang. Idealista ngem napnuan realismo ken purismo dagiti puntona. Diak pulos nadlaw ti segsegamak a reserbasionna wenno pagilasinan nga agilem idinto nga ipakpakita latta ni Sirikit ti ekstra ordinario a kinaasidegna kaniak. Raraemen ti kinatao ni Phya Tak, kasla dimo maitulok a guraen wenno mapagura. Bagayna ti napuskol nga anteohosna ken ti duyaw a roba ti monghe a naiputipot iti nabisked a bagina.
          Ngem manmano a nakatungtongko ni Phya Tak ta makumikom iti panangisurona kadagiti agtutubo nga agragut nga agmonghe. Iti biag ti maysa a lalaki a Thai, kas sagudayen ti tradision, nasken a mangipaay iti maysa a panawen nga agpaay iti monasterio.
          Madlawko ti kasla pannakadismaya no kua ni Sirikit iti obra ni Phya Tak. Aglalo no makikuyog ti baro kadagiti monghe nga agpalama. Nasken a makilimos dagiti monghe para iti inaldaw a taraonda. Adda no kua tanggayada a kayo a malukong. Mamalaybalayda. Kuskos ti pukisda ket kaaduan ti narapis, nalabit gapu iti dida pannangan iti rabii. Paset ti pammatida, kadawyan dagiti agpalpalama a monghe uray idiay Bangkok.
          Iti pangsursormi iti barioda a panangad-adalmi iti agduduma a suheto a suraten, diak indukdukit ken ni Sirikit ti maipapan kadakuada ken Phya Tak. Dina met sagsagiden ti maipapan itoy. Ken no adda man ngata panangipapan ti pamiliana iti kinaasideg ni Sirikit kaniak, diak rinanta a siroken. Napasigda met latta. Nupay marigatanak iti pagsasaoda no kasta nga agsasangokami. Linapdak ti ania man a paduyakyak ti riknak ta iti riknak, kaslaak la mapalpaliiw. Iti aplaya ti ayuyangmi ken ni Sirikit. Agsursuratak ket agpinta met isuna. No adda ni Phya Tak, bin-ig a sosio-politika, edukasion, Budismo ken literatura ti topikomi a tallo. Masansan nga agsusik ti kapanunotan da Sirikit ken Phya Tak maipapan iti pammati ken tradision.
          Kabus iti maudi a rabiik iti bario. Nauyotak a rimmuar iti siledko. Nagpagnapagnaak iti napino ken puraw a kadaratan. Nakataltalna ti baybay ket naumbi ti anasaas dagiti babassit a dalluyon nga agkaradap iti darat. Mayat ti pul-oy ti angin. Intugawko ket nabayag a minulenglengak ti kumanagkag a bulan. Binirbirokko sadiay ti kunkunada a tao iti bulan. Sinirsiraratko no sadino a paset ngata sadiay ti nagdissuan dagiti immuna a tao a napan iti bulan.
          "Kastoy kadi met ti kasin-aw ti kannag idiay Dupax del Norte?"
          Nakigtotak iti pettat a panagtimek ni Sirikit iti likudak. Napasiddukerak idi taliawek--anian a nagpusaksak ni Sirikit iti lawag ti bulan iti suotna a nakusnaw a berde a sarong! Ita la a makitak nga agsarong. Agminar ti pakabuklanna iti panangdeppes ti angin iti napino a seda nga aruatna. Pumalpalayupoy dagiti nginabras ti atiddog a buokna iti apros ti angin. Dagus a linettatko ti imatangko kenkuana ket impasayagko iti baybay.
          "Nangayngayed ti sellagna ditoy Pibul," kasual a kinunak.
          "Sawem kad' dayta ta inkarim a dimon lagipen ti kabus ti Dupax del Norte a kaipapanan ti ilulutuad ken ikikidem ti maysa a Jocelyn?"
          Impudnok idi ken ni Sirikit ti pannakapaayko iti nobiak a ni Jocelyn, maysa a nursing student a kaadalak a nakiasawa iti baknang a karibalko. Maysa a gapu a nagabrodak ti sakit ti nakemko ken ni Jocelyn.
          "Ipalagipko ni Jocelynmo..." nagtugaw iti sibayko, "kaska la ngamin di nagayat ket awan man laeng ti pakariribukam ita maipapan iti ayat. Agilemak kenka ta agparikutak ita. Maburiborak ken ni Phya Tak. Idinto a sika, awan pakasikoram. Ken madlawko nga ipaidammo kaniak ti nakemmo a tumulong iti pakarikutak. Kasla kayatnak a liklikan..."
          Diak nakatimek. Inappuponak ti presko nga ayamuomna ket diak ammo no apay nangrugi nga agdalagudog ti barukongko.
          Idi kuan sinangonak ni Sirikit. Inisemannak a kasla manutsutil. "Wenno burburiborennaka pay laeng ni Jocelyn?" Dimmenden ket nagdekket dagiti takiag. Naginnakar ti barami.
          "Linipatkon ni daydiay," inkurobko dagiti dapanko iti darat. "Dita koman pagsaritaan, dimon ipalagip."
          Nagkatawa ketdin, iti nalag-an. Idi kuan, pimmuyot ti angin, inakupna ti atiddog a buok ni Sirikit nga impalpi iti rupak. Tinulongannak a nangiwalin kadagiti naidiram-os kaniak a linabag ti buokna. Iniggamak ti imana, nakabarbara ti dakulapna iti nakabarbara met a dakulapko. Pinerrengnak, pinerrengko met. Napaut. Anian a nagsin-aw ti rupana iti nabessag a silnag ti bulan! Nakaukap iti apagapaman dagiti bibigna, kasla umar-araraw dagiti matana. Diakon makapagteppel... Makaammodtan! Inarakupko. Inan-anatko a binisong dagiti bibigna. Awan kedkedna, ketdi nagsabat dagiti dakulapna iti teltelko ket binalesna ti agekko iti nabarbara, narugrugso. Napaut dayta nga innagek. Agingga a natuangkami iti kadaratan...
          Nagbalawak. Biglaak nga immakkal. Umanangsab ni Sirikit a nangmulengleng kaniak. Sintagari, timmakderak ket darasak nga immadayo, diak tinaltaliaw ni Sirkit. Agtigtigergerak.
          Dikami matimtimek ken ni Sirikit iti kabigatanna. Uray idi agpakadaakon kadakuada a sangapamilia. Mingmingmingannak lattan ni Sirikit. Nalabit makaanayen dagiti matami nga agsarita iti lengguahe nga isuda laeng ti makaibaga ken makaawat. Ngem diak masinunuo no ania, diak masirok ti riknak, diak met maibagasan ni Sirikit.
          Insingasing ni Phya Tak nga itulnognak ni Sirikit agingga iti Rayong ngem nagkedkedak. Diak ammo no nadlawda dayta a panagpakubengko. Diak ammo no nakadidillaw ti kasla panagdandanagko ken ti ayatko a makapanaw a dagus.
          "Siguraduek nga umaykanto manen," pinikpik ni Phya Tak ti abagak. "Adda magneto ti lugarmi kadagiti kas kenka a naayat iti daniw ken nakaparsuaan."
          Awan latta't simek ni Sirikit. Nalanay dagiti matana a mangmatmatmat kaniak, diak a talaga mabatok no ania ti kayatda nga ipasimudaag.
          Nabang-aranak idi patpatarayekon ti Peugeot. Ngem di agkirpa ti riknak a sibabasol. Apay a nagtulok ni SIrikit iti pannakasulisogko? Wenno sinulisognak kadi a talaga? Talaga kadi ngata nga adda panagayatna kaniak? Diak ammo no apay a saludsodek iti bagik ti kasta. Ti ammok ngamin ket adda a talaga riknana kaniak ni Sirikit. Ngamin siguro ket sidirennak ti napudno ken naemma a kinatao ni Phya Tak a nobio ti patpatgek a babai. Kasla diak maako nga agawak isuna ken ni Sirikit.
          "'Nia, nalpasen ti minimini?" impasabat ni Samsubahri idi makasangpetak. "Apay a kasla awitmo ti lubong? 'Da kad' dakes a napasamak?"
          Diak inkankano ket lalonak a kinulit. Kasta a kasta bayat ti yaadani ti panaggibus ti bakasion ni Sirikit. Kankantiawandak dagiti kaduak iti trabaho ta ti ammoda ket asawakon ni Sirikit. Kayatko la koman nga ibaga ti pudno ngem amkek a kuestionarennakami ken Sirikit ti personnel officer. Ken lalo no kuan a makantiawanak.
          Nagdanagak idi maungpot ti bakasion ni Sirikit ket awan pay daytoy. Dimlaw met ni Samsubahri ket lalonak a kinulit. Gapu ta talkek met a gayyem imbagak met laeng ti amin.
          "No nagkapuykanto met!" insidirna ketdi. "Lineppasmo koma ngaminen tapno siguradon a kukuam! Ita, didan palubosan ket ipakasarda la ketdin iti nobiona daydiay!"
          Diak nagtagtagari. Ngem madi ti riknak. Diak maawat nga inkallaysadan ni Sirikit!
          Dinadaanak ti isasangpet ni Sirikit ngem dua a lwasen ti surok ti bakasionna ket awan pay. Dakes sa nga agpayson. Mapampanunotko nga amangan no adda dakkel a problemada sadiay a pakariribukanda. Ket pampanunotek a pasetnak dayta a parikut. Ngem no kasta koma, adda koman immay nangsukon kaniak. Ti amkek ket amangan no saanen nga agpakita kaniak ni Sirikit. Numona ta makabulan laengen ti kontratak. No kaskasano a mapaayak manen iti ayat, diakon urayen nga agpaso ti kontratak. Agawidakon tapno matalawak ti saem ditoy.
          "Awanen ni Sirikitmo!" kunkuna ni Samsubahri. "Inasawadan kunakto met! Insikim latta koman ti bagbagim! No ayat ti mangituray, awanen ti bileg ti tradision wenno ania a pampammati. 'Nia di yawidmo koman ni Sirikit idiay 'Pinas?"
          Agawidakon no umay a lawas. Nalpasen dagiti papelesko. Maitantan laeng no pabaruek ti kontratak wenno ag-TNTak. Nairubuatko aminen a bagahek. Ngem nupay mailiwak metten kada nanang, awan gagarko. Kayatko koma a makita ni Sirikit sakbay a pumanawak. Kayatko koma a makapatang. Kayatko a maammuan kenkuana ti adu a misterio a diak maibuksilan.
          Iti maikatlo nga aldaw sakbay ti awidko, nagpupokak iti kuartok ta madmadi ti riknak. Bigla a naibuang ti di naibalunet a ridaw ket gumigis ti isem ni Samsubahri a pettat a simrek. "Adda awagmo iti telepono idiay counter! Ni Sirikit!" Kaslaak la nausawan. Timmayab dagiti sakak.
          Idawdawat ni Sirikit ti panagkitami. Adda kano napateg unay a pagsaritaanmi. Dina kayat ti agpakita ditoy hotel. Dagusak a napan iti lugar a yanna.
          Darumogak idi agsangokami. Addakami iti maysa a nalmeng a pagkapean. Sakbay a masidir wenno masungatnak, inunaak ti dimmawat iti pammakawan iti kinadursokko.
          "Ngamin, ay-ayatenka, Sirikit, unay-unay..." inturturedko. "Ngem awan karbengak. Awan kaimudingak. Isu a lipatek daytoy nga ayat. Diak kayat a marakrak ti katulaganyo ken Phya Tak. Idawdawatko ti patinayon a ragsakyo. Dinak pakasikoran, agawidakon..."
          Nakaporpormal ni Sirikit. Kitkitaennak laeng bayat ti panangipalgakko iti kaririknak. Idi kuan kinunana: "Taraki, no pudno nga ay-ayatennak, masapul nga i-cancelmo ti flightmo. Pangngaasim..."
          Napaumelak.
          "Paneknekam nga ay-ayatennak, Taraki. Umayka manen idiay Pibul tapno ikallaysanak!"
          Napangangaak.

DUA A TAWENEN manipud naturposko ti kursok. Agpapaayak itan iti maysa nga aglinawas a magasin kas literary editor. Cultural editor met ni Sirikit iti maysa nga Asian magazine a nakabase idiay Bangkok. Mabigbig metten ti naganna kas pintor. Ni Phya Tak, naan-anayen a monghe ket maysa itan nga abbot iti dakkel a monasterio idiay Rayong. Ni Phya Tak ti nangdawat iti pannakawaswas ti tanida ken Sirikit gapu iti panagmonghe daytoy. Intalekna kaniak ni Sirikit. Awan naaramidan dagiti pamiliada. Uray idi ikeddeng ni Sirikit ti agKristiano. Nagkallaysakami ket kalpasan ti ababa a panawen a panagyanmi iti Thailand, nagawidkami iti Filipinas.

TI AUTOR